O, helende kracht
die zich een weg baant!
Alles doordring je,
in de hoogte, op aarde,
in de afgronden overal.
Jij voegt en sluit alles ineen;
door jou drijven de wolken,
zweven de hemelen,
druppelen de stenen van vocht,
doen de bronnen hun beken opborrelen;
door jou ontspringt
het verfrissende groen
aan de aarde!
Je voert ook mijn geest naar de verte.
Jij waait je wijsheid in hem
en met de wijsheid de vreugde

Hildegard von Bingen werd in 1098 geboren in de steek tussen Mainz en Trier. Haar ouders waren rijk en van hoge adel. Als tiende kind was zij in die tijd voorbestemd voor het religieuze leven. Op achtjarige leeftijd werd zij toevertrouwd aan zuster Jutta van Sponheim. Deze bewoonde een aparte afdeling van het Benedictijnenklooster op de Disibodenberg. Van jongs af aan was Hildegard sterk paranormaal begaafd. Zij had een brede belangstelling: was geïnteresseerd in mystiek én deskundig in de biologie en geneeskunde. Toen Jutta von Sponheim in 1137 stierf, werd Hildegard als moeder overste gekozen van de vrouwenafdeling.

In het jaar 1141 kreeg zij een indringende ervaring (visioen): “Toen ik 42 jaar en 7 maanden oud was, kwam er een vurig licht als een bliksemstraal uit de hemel op m neer. Het doorstroomde mijn hoofd en zette mijn inborst en hart in vuur en vlam, als een gloed die niet verbrandt maar wel verwarmt… Nu begreep ik plotseling de betekenis ten diepste van de Heilige Schrift.” Het zou het begin zijn van vele mystieke ervaringen. Zij sprak over een hemelse Stem in haar, die haar de opdracht gaf alles op te schrijven wat zij in haar visioenen ervaart. Dit heeft zij ook gedaan in haar boeken: Scivias (Ken Gods wegen), Liber Vitae Meritorum (Visioenen over Goed en Kwaad) en Liber Divinorum Operum (Werken van God).Naast deze mystieke werken schreef Hildegard ook over fauna en geneeskunde. Haar biologieboeken werden eeuwen later nog bestudeerd. Zij wist veel van geneeskracht van planten. Bij het opschrijven van haar visioenen werd zij bijgestaan door haar secretaris Volmar, een monnik, en een jongere medezuster Richardis. Met beiden was zij erg bevriend. Opvallend is dat zij haar werken liet illustreren met tekeningen die veel op mandala’s gelijken. Haar visioenen werkte ze ook uit in muziek, vooral liederen die erg populair waren. Het zijn spirituele liederen die verwant zijn aan de Gregoriaanse zang, maar met een heel eigen ritme en diversiteit van klanken (eerder volkszang).

Veel zusters sloten zich aan bij de vrouwenafdeling van het klooster. Door haar intelligentie en doorzettingsvermogen wist Hildegard haar afdeling los te maken van het mannenklooster. Tot groot ongenoegen van de abt die minder gediend was van haar geschriften en haar groeiende faam. Maar dankzij goede contacten met de invloedrijke Bernardus van Cleirveaux, de paus (!) en veel Duitse vorsten, kon zij haar eigen weg gaan. In 1150 besloot Hildegard om een eigen klooster te stichten op de Rupertsberg in Bingen. Haar secretaris Volmar werd proost van Rupertsberg. In 1165 stichtte zij een tweede klooster in Eibingen bij Rüdesheim waar nu nog de vitale abdij St. Hildegard van de Benedictinessen staat. Met de lokale geestelijken bleef zij echter voortdurend strijd voeren om haar klooster in te richten zoals zij dat graag wilde.Zij durfde het aan om als vrouw in discussie te gaan met paus, bisschoppen en geestelijken. Zo verweet zij de pausen dat zij zich teveel laten gezeggen door (gewelddadige) kerkvorsten. Aan het einde van haar leven kreeg zij een ernstig conflict met de kerkelijke overheid. Een ridder, die iemand vermoord had maar tijdens zijn ziekbed had gebiecht, had zij tegen de richtlijnen in toch een kerkelijke begrafenis gegeven. Ze weigerde om de overledene uit kerkelijke grond te verwijderen. Uiteindelijk is de aartsbisschop gezwicht voor haar argumenten.

De laatste jaren van haar leven ging Hildegard regelmatig op reis; om op uitnodiging van abten en kloosters te preken en om aan politieke leiders advies te geven. In 1179 stierf ze in haar klooster op 81-jarige leeftijd. Reeds in 1227 werd ze heilig verklaard. In de kerk kreeg ze de eretitel van ‘Teutoonse Profetes”. Haar feestdag is op 17 september. Aan het einde van de 20e eeuw groeit er een hernieuwde aandacht voor haar inzichten en wordt haar muziek herontdekt.

De ziel van de mens is als wind die over de planten waait,
als dauw die druppels op het gras legt,
als regen die alles doet groeien.
Even zo zou van de mens zijn welwillendheid moeten uitstromen
naar iedereen die daarnaar verlangt.
Wind is hij, als hij een mens in nood helpt,
dauw, als hij de eenzamen troost,
regen, als hij de vermoeiden overeind helpt.

De kracht van Hildegard is zeker dat zij op een geniale manier het rationele en het emotionele, het mystieke en het analytische, God en mens, taal en klank, vorm en inhoud bijeen weet te houden, te integreren. God staat niet tegenover of boven de mens, maar beiden vinden elkaar in de groeikracht en de wijsheid. Hemel en aarde zijn bij haar niet gescheiden, maar staan met elkaar in contact (geen dualisme). In onze ‘holistische’ tijd spreekt dat erg aan. Haar symboliek komt ‘modern’ over, terwijl ze toch gebruik maakt van moeilijk te doorgronden Middeleeuwse theologie. Zij heeft vooral mystieke aandacht voor de kosmos en gebruikt veel vrouwelijke beeldtaal.
Hildegard legt uit dat het leven en geheel de natuur doordrongen is van een uniforme kracht: de heilige Groene Kracht. Deze groeikracht zit in alle planten en dieren en is ook werkzaam in het menselijk lichaam en de menselijke ziel. Dat Hildegard juist de kleur groen tot heilige kleur uitkoos is erg opvallend. Binnen de christelijke traditie speelt groen een ondergeschikte rol. Het is de kleur van de aarde waarin alles leeft en groeit. Het onderstreept haar waardering voor de natuur. Soms noemt zij de kosmos het lichaam van God.

O, alleredelste groen, dat haar wortel vindt in de zon
en straalt in het heldere licht binnen de kring van de seizoenen,
dat de heerlijkheid van de aarde niet raakt,
omhuld door de kracht van hemelse geheimen,
kleur je als het morgenlicht en vlam je als de gloeiende zon.
Jij groene kracht bent omsloten door liefde.

Het Levende Licht is een andere geliefde symboliek voor God. Alle schakeringen van het Licht, van blauw tot fel rood, verwijzen naar verschillende vormen van Gods krachtige aanwezigheid in de wereld. Met het beeld van de Goddelijke Wijsheid (vaak beschreven in vrouwelijke gestalten!) maakt zij duidelijk hoe Gods Geest zijn kennis en inzichten aan de mensen mede deelt.

Zij heeft haar visioenen niet alleen in beelden en taal beschreven, maar ook in klanken en muziek vorm gegeven. Zij heeft heel gevoelige composities gemaakt, liederen en symfonieën. Zelf zegt zij: “Ik ben de bazuinklank van het levende licht.” Zij voelt zichzelf als het instrument waarmee de adem, de geest van God tot leven komt.

Zijsporen

Goed leesbare inleiding is Hildegard van Bingen, Profetes van kosmische wijsheid van Ingrid Riedel (Ten Have, Baarn, 1996).
Ook: Hildegard, een genie uit de Middeleeuwen van Etty Mulder (Ambo, Amsterdam 1982).

Van de muziek van Hildegard von Bingen zijn talrijke versies uitgebracht. De vocale groep Sequentia heeft bijna haar gehele werk uitgevoerd bij Deutsche Harmonia Mundi. De uitvoeringen van de Schola van de Benedictinessen Abdij van St. Hildegard vind ik het meest gedragen. De zusters zingen het werk van de stichter van hun abdij op een ‘geleefde’ wijze. Op youtube is een album van de schola te beluisteren:

De Duitse regisseur Margarethe von Trotta heeft een film gemaakt over Hildegard: Vision, Aus dem Leben der Hildegard von Bingen. ” Hildegard von Bingen behoort tot degenen die in de vrouwengeschiedenis echt iets betekend hebben”, zei Von Trotta bij de première. De film werd opgenomen in het klooster Maulbronn in Baden-Württemberg en in het klooster Eberbach in Hessen. Hildegards eigen klooster op de Rupertsberg werd in 1632 tijdens de Dertigjarige Oorlog verwoest. Actrice Barbara Sukowa, die de titelrol van Von Trotta’s Rosa Luxemburg speelde, vertolkt in Vision de volwassen Hildegard. Sukowa zingt zelf de stukken in de zangscènes. Von Trotta wilde dat de soundtrack voor een groot deel zou bestaan uit composities van Hildegard zelf. De cineast koos stukken uit “die haar in het hart raakten en waarbij ze kippenvel kreeg toen zij ze voor het eerst hoorde”.

Er is een uitgebreide Nederlandse website rond Hildegard van Bingen  (hildegardvanbingen.nl).

Benediktinerinnenabtei St. Hildegard in Eibingen heeft een fraaie website met veel informatie over Hildegard von Bingen.

© Adrie Lint
3 juli 2004