Gigantische landschapsfoto’s van 1 bij 2 meter maakte Sally Mann in Fredricksburg en Manasses (VS). Ze zijn imponerend als je er voor staat. Niet door het grote formaat, maar door wat ze oproepen bij de kijker. In haar serie Last Measure word je geconfronteerd met  de vraag waarom deze landschappen zo zinderen. Wat maakt deze gebieden zo spannend, dat ze je de adem benemen? Omdat het de gebieden zijn waar de Amerikaanse Burgeroorlog uitgevochten is en vele, vele mannen gesneuveld zijn. Het landschap is doordrongen van dit bloed en treurt nog eeuwenlang.

Fotografe Sally Mann (Lexington, VA, VS 1951) is wereldberoemd om haar intieme portretten van het gezinsleven (Immediate Family) en van de series landschappen uit Georgia en Virginia (Mother Land en Deep South). Minder bekend is haar serie What Remains waarin ze haar focus richt op sterven, dood en vergankelijkheid van het leven. Wanneer een voortvluchtige man op haar erf zelfmoord pleegt, raakt Sally Mann gefascineerd hoe de natuur een dood lichaam weer ontbindt en tot zich neemt. Ze graaft haar overleden hond op en fotografeert wat er nog van over is. Ze gaat naar een forensisch instituut en fotografeert lijken die in de tuin gelegd zijn voor onderzoek en daar liggen te ontbinden. Ze maakt in dezelfde tijd intieme afbeeldingen van het lichaam van haar man die aan spierdystrofie lijdt.

Deze prachtige kunstwerken, want dat zijn het zeker, zijn veel minder luguber dan je zou verwachten. De foto’s geven weer wat levende lichamen teruggeven aan de natuur. Lichamen van gestorven mensen worden weer een deel van de grote cyclus van leven en dood. Zij worden humus en grondstof voor nieuw leven en nieuwe groeikracht. Wanneer zij deze beelden wil tentoonstellen beseft ze meer dan ooit dat leven niet ophoudt bij de dood. “Wat vergaat is het stoffelijke, niet de ziel.” zegt Sally Mann. Daarom voegt zij aan deze serie ook portretten toe. Zij vergroot de gezichten van haar intussen volwassen geworden kinderen. In de gezichten zie je sporen van leven en sterven, van vreugde en verstilling.

Last Measure – Battlefields Antietam, 2001

De foto’s van Last Measure vormen een belangrijk onderdeel van What Remains. Sally Mann onderzoekt hoe de dood onze perceptie van een specifieke plek kan beïnvloeden. Zoals de plaats waar iemand gestorven of begraven is, een andere betekenis krijgt dan voorheen. In 2000 bezoekt ze verschillende slagvelden uit de Burgeroorlog (onder andere Antietam, Fredericksburg en Manasses) waarbij ontelbare levens verloren gingen. Ze legt niet de historische gedenkplaatsen vast, maar probeert de ervaring te verbeelden als je door het landschap “dwaalt tussen de aanwas van miljoenen overblijfselen – de botten, levens, zielen, hoop, vreugde en angsten die in de aarde zijn verworden – wandelend, in feite, op de verschuivende overblijfselen van de mensheid.” aldus Sally Mann, “Deze foto’s gaan over de rivieren van bloed, van tranen, van zweet die de Afrikaanse slaven achterlieten in de donkere grond van hun ondankbare nieuwe thuis.”

De foto’s uit zijn op speciale wijze gemaakt. Sally Mann maakt gebruik van een 19e-eeuwse grootformaatcamera, vaak met antieke lenzen. Ze ontwikkelt de grote, 20×25 cm glasnegatieven met collodiumdruk. Collodium is een dikke stroperige vloeistof, een kleefmiddel dat dient als basis voor een lichtgevoelige laag en is extreem brandbaar. De foto‘s krijgen duidelijke lichtvlekken en verschillen in scherpte. Het werkt suggestief; het lijkt wel of de geesten van de gestorven soldaten nog steeds in het landschap leven.

Battlefields – Antietam (Starry Night), 2001

Persoonlijke noot (van jaren later)

Dit stukje schreef ik naar aanleiding van mijn bezoek van de expositie The Family and The Land, eind 2009 in het Fotomuseum Den Haag. Uit haar vijf bekendste fotoseries waren er prachtige werken te zien. De tekst had ik al eerder geschreven bij het zien van foto’s uit de serie Last Measure. In een documentaire te zien in het museum vertelt Sally Mann dat deze series haar als fotografe sterk hebben beïnvloed. “Ik kan alleen mensen en dingen fotograferen die ik liefheb.”

Website van Sally Mann en de Website van de Edwin Houk Gallery waar regelmatig werk van haar geëxposeerd wordt.

Het fotowerk van Sally Mann is mij persoonlijk heel dierbaar. Het laatste verjaardagsgeschenk dat ik van mijn overleden vrouw kreeg was een mooiere uitgave van Immediate Family dan het versleten exemplaar dat ik al bezat. En op het eerste blad schreef Annemiek haar laatste lieve brief aan mij.