(Uit mijn weblog van 14 augustus 2006)
Het is vijftig jaar geleden dat Bertolt Brecht stief aan een hartinfarct. Deze taalkunstenaar is voor mij een grote inspiratiebron. Nog geen twintig was ik, toen ik zijn boek Me-Ti, Buch der Wendungen kocht. Ik ben het blijven lezen en herlezen, gebruik het zelfs voor mijn werk. In zijn gedichten en toneelstukken verbond hij voor mij de grote politieke strijd met het eenvoudige kleine leven van alledag. Dat het persoonlijke politiek is en omgekeerd, heb ik vooral van hem geleerd.

Nog steeds word ik ontroerd door de alledaagse scene’s waarmee hij de onderdrukking van de kleine man beschrijft. Zijn musicals en liederen, met de prachtige muziek van Hans Eisler en Kurt Weill, beluister ik regelmatig, vooral “The Seven Deadly Sins” als ik aan het koken ben. Het volgende gedicht motiveert mijn politieke keuze. Het is ook een rode draad binnen mijn werk geweest. Eén van mijn favoriete gedichten die verwijst naar de sociale verantwoordelijkheid van de mens.

Vragen van een lezende arbeider
Wie bouwde het zevenpoortige Thebe?
In de boeken staan de namen van koningen.
Hebben de koningen de rotsblokken aangesleept?
En het meermaals verwoeste Babylon
Wie heefd het zoveel keren opgebouwd? In welke huizen
Van het goudglanzige Lima woonden de bouwvakkers?
Waarheen gingen op de avond toen de Chinese muur af was
De metselaars? Het grote Rome
Staat vol triomfbogen. Wie richtte ze op? Over wie
Triomfeerden De Caesars? Had het veel bezongen Byzantium
Alleen paleizen voor zijn inwoners? Zelfs in het legendarische Atlantis
Schreeuwden in de nacht toen de zee het opslokte
De verzuipenden om hun slaven.

De jonge Alexander veroverde Indië.
Alleen hij?
Caesar versloeg de Galliërs.
Had hij niet op zijn minst een kok mee?
Philips van Spanje weende, toen zijn vloot
Was vergaan. Weende anders niemand?
Frederik de Tweede zegevierde in de zevenjarige oorlog. Wie
Zegevierde buiten hem?

Elke bladzijde een zege.
Wie kookte het zegemaal?
Om de tien jaar een groot man.
Wie betaalde de kosten?

Zoveel verhalen.
Zoveel vragen

Originele titel ‘Fragen eines lesenden Arbeiters’
Vertaling Geert van Istendael

Bertolt Brecht maakt me duidelijk dat de onderdrukking en bevrijding van mensen overal in onze samenleving gebeurt. Zij wordt niet met grootse revoluties of klassenstrijd beslecht, maar in het gevecht van de mensen met de lange adem.

Er zijn veel manieren om te doden

Men kan iemand een mes in zijn buik steken,
iemand het brood uit de mond stoten,
iemand die ziek is niet behandelen,
iemand in een krot stoppen,
iemand zich dood laten werken,
oorlog voeren enzovoort.
Het merendeel van deze methoden is in ons land niet verboden.

Uit: Me-ti, p. 34

Veel heb ik van Bertolt Brecht meegekregen voor mijn theologische opvattingen. In zijn werk kan ik de rijkdom en levenswijsheid van gewone, hard werkende mensen terugvinden. Naast zijn bestudering van het marxisme hield Bertolt Brecht zich intensief bezig met Chinese filosofie. Zijn teksten daarover verzamelde hij in Me-ti, het boek der wendingen, in een vertaling van Pé Hawinkels. Het boek Me-ti  blijft voor mij een dierbare klassieker.

Over kompromissen
of wijn en water drinken uit twee glazen

Mi-en-leh leerde over kompromissen:
kompromissen zijn dikwijls nodig.
Veel mensen verstaan hieronder water in de wijn doen.
Bedoeld is dan dat wijn onverdund de drinker slecht bekomt.
Of dat de voorradige wijn niet toereikend is voor de dorst.
Ik heb een andere opvatting van kompromissen.
Ik drink in zo’n geval wijn en water uit twee glazen.
Want het is veel te moeilijk de wijn achteraf weer uit het water te halen.

Uit: Me-ti, p. 21  – Mi-en-leh is pseudoniem voor Lenin.

Toe wil leren strijden en leert zitten

Toe kwam bij Me-ti en sprak:
Ik wil aan de strijd der klassen deelnemen. Onderwijs mij.
Me-ti sprak: Ga zitten.
Toe ging zitten en vroeg: Hoe moet ik strijden?
Me-ti lachte en sprak: Zit je goed?
Ik weet niet, sprak Toe verbaaasd, hoe moet ik anders zitten?
Me-ti legde het hem uit.
Maar, sprak Toe ongeduldig, ik ben niet gekomen om te leren zitten.
Ik weet het, je wilt leren strijden, sprak Me-ti geduldig,
maar daartoe moet je goed zitten,
omdat we op dit moment nu eenmaal zitten en zittend zullen leren.
Toe sprak: Wanneer men er altijd naar streeft
de gerieflijkste houding in te nemen
en uit het bestaande het beste te halen,
kortom, wanneer men naar genot streeft,
hoe moet men dan strijden?
Me-ti sprak: Wanneer men niet naar genot streeft,
niet het beste uit het bestaande wil halen
en niet de beste houding wil innemen,
waarom zou men dan strijden?

Uit: Me-ti, p. 186

Zijsporen

Me-ti, Boek der wendingen, Sunschrift 108, Nijmegen, 1976. Een bundel kanttekeningen en beschouwingen over hedendaagse politieke en maatschappelijke problemen in de vorm van een klassiek Chinees filosofisch geschrift. Het boek is zeker nog tweedehands te verkrijgen.