Wie zeggen de mensen dat ik ben, vraagt Jezus aan zijn leerlingen. Een profeet, de Messias, God ? Er zijn maar een handvol plaatsen in het evangelie waar Jezus zichzelf voorstelt. Zelfs als hij ondervraagd wordt door de machtigste man van het land, houdt hij zich op de vlakte. “Bent u de koning van de joden?” vraagt Pilatus. Het antwoord van Jezus is: “Dat zegt ú!” En wanneer Jezus toch iets meer over zichzelf vertelt aan zijn leerlingen, zegt hij meteen om dat niet verder te vertellen. Wie Jezus is zal geheim blijven. Geldt dat niet voor iedere mens? Wie je bent blijft voor een deel geheim. Een mens valt niet te doorgronden, ook voor zichzelf niet. Een van de weinige keren dat Jezus uitlegt wie hij is, zegt hij raadselachtig: “Ik ben de deur: als iemand door mij binnengaat zal hij gered worden. Hij zal in- en uitgaan en weide vinden.” (Johannes 10,9). En hij heeft dan de deur van een schapenhof of schaapskooi voor ogen.Deze kennismaking met Jezus brengt mij bij een kunstwerk van Marina Abramović en Ulay uit 1977. Zij zijn performance kunstenaars en gebruiken vooral het eigen lichaam als kunstvorm. In de deuropening van de Galleria Communale d’Arte Moderna in Bologna gaan beiden naakt tegenover elkaar staan. Hun naakte lichamen vormen de doorgang en er blijft een smalle ruimte over. De toeschouwers die de Galleria willen ingaan, zijn genoodzaakt zich tussen beide kunstenaars door te wurmen. Deze levende deur wordt een onverwachte confrontatie. Binnengaan roept namelijk meteen vragen bij de bezoeker op. Wil hij echt wel naar binnen? Wie van de twee personen durft hij aan te kijken of de rug toe te keren? Blijft hij kijken of zal hij zijn blik afwenden bij zoveel intimiteit? Vlug erlangs of heel voorzichtig? Iedere bezoeker zal anders reageren. Maar de keuze moet gemaakt worden in een fractie van een seconde. Na negentig minuten en meer dan driehonderd bezoekers maakt de politie een einde aan deze controversiële performance. Op diverse andere plaatsen hebben Marina Abramović en Ulay deze performance uitgevoerd (onder andere het MoMA in New York).

Dit kunstwerk heet Imponderabilia. De doorgang is door de inzet van hun beide lichamen veel meer geworden dan een simpele deur. De levende deur ontregelt en raakt (letterlijk) aan. Met wat voor impact! Het lichaam speelt hierbij een belangrijke rol. De twee lichamen stellen de bezoeker voor de keuze. En het lichaam van wie binnengaat heeft al een keuze gemaakt voor het zelfs tot hem doordringt. Op de muur in de hal kunnen de bezoekers lezen: ‘Imponderable. Such imponderable human factors as one’s aesthetic sensitivity / the overriding importance of imponderables in determining human conduct.’ (Zulke onberekenbare menselijke factoren als iemands gevoel voor esthetiek / de doorslaggevende betekenis van onberekenbare aspecten bij het vaststellen van menselijk gedrag).

Jezus als deur gaat nu nog meer intrigeren. De deur zal zeker niet op slot zitten, want “als iemand door mij binnengaat, zal hij in- en uitgaan en weide vinden. ” (Johannes 10). Jezus geeft alle ruimte om toegang te krijgen tot de weide. Dat roept het gelukkige gevoel op uit boer zoekt vrouw: van de koeien die in de lente al huppelend en dansend de wei instormen. Vermoedelijk wil Jezus hier geen gezellig en vrijblijvend inkijkje in de hemel geven. Het lijkt op hetgeen Marina Abramović en Ulay voor de ingang van het museum doen. Jezus nodigt uit een indringende keuze te maken om Gods liefde in- en uit te gaan. Anders gezegd, om Gods liefde in een mens geboren te doen
worden (de centrale betekenis van het feest van Kerstmis).

Allereerst gaat het om een keuze die zich niet enkel in het hoofd afspeelt. Wie zal niet beamen dat Jezus best goede ideeën heeft en morele waarden biedt? Maar het gaat om veel meer: een openhartigheid die in alle cellen van het lichaam gedragen wordt. Het is een weg die de ziel raakt. Het vraagt een openheid om te ervaren dat het geheim van God aanwezig is in je leven, in je hart, in je lichaam.

Dat betekent eveneens dat Jezus niet het eindpunt van het christelijk geloof is. Dat moet wel vreemd klinken in een tijd waarin de rooms-katholieke kerk de persoon van Jezus zo centraal stelt. Jezus blijft de deur naar Gods liefde; niet meer en niet minder. Hij helpt opdat
iedere vrouw of man toegang krijgt om God zelf te kunnen ervaren. De weide ingaan of uitgaan is niet vrijblijvend. Doordrongen worden van Gods liefde nodigt opnieuw uit om goed te leven. Jezus geeft sterke voorbeelden van hoe je dat kunt doen. Zijn deur staat meestal open. De weg erdoor, hangt af van de gevoeligheid en keuze van je hart.

Zijpaadjes

In mijn korte preken voor kinderen vertelde ik vaak over de sleutel van de hemelpoort (de deur naar God). Er was ooit een arme man die niets bezat, alleen een ding: de gouden sleutel van de hemel. Hij droeg die aan zijn riem. Op een dag klopt iemand bij hem aan, die helemaal niets bezit en wat geld vraagt voor eten. Dan maakt de arme man de sleutel los en geeft hem weg. Alle mensen lachen de man uit. Hoe kan je zoiets kostbaars weggeven? “Ach,” zegt hij, “als ik dood ga en bij de hemel aankom, heb ik geen sleutel nodig. De poort zal wagenwijd openstaan.”

Marina Abramović heeft haar levensverhaal beschreven in Walk through walls. Een memoir (Singel uitgeverijen, Amsterdam, 2016). Een boeiende en openhartige autobiografie.

Het Louisiana Museum of Modern Art (Denemarken) heeft over deze legendarische performance een video gemaakt: A living Door of the Museum. Een kort interview met beide kunstenaars beschrijft het kunstwerk.

© Adrie Lint
19 mei 2020